Η Πυρκαγιά στο Μάτι. Ιούλιος 2018. Από τις άσκοπες κινήσεις «από-προσανατολισμού» των θυμάτων στις (μελλοντικές) ασκήσεις προσανατολισμού.
The fire of Mati, Attica, Greece. From the victims’ needless movements to the future orienteering exercises.
A recurring theme in published newspapers articles is the residents’ lack of knowledge of the area, passages and doors leading to the sea were closed and stairs to the beach were unknown. The issue of the prexisting knowledge of the area is an important one. An attempt is made by the author of this article to offer solution to this problem.
Του Κουκουρή Κωνσταντίνου
Εισαγωγή
Χιλιάδες ήταν είναι τα δημοσιεύματα για το τοπίο στο Μάτι που έμοιαζε με σκηνικό πολέμου. Πολλά είναι τα ζητήματα που αναφέρθηκαν. Δεν υπάρχει κανείς λόγος να τα επαναλάβουμε εδώ. Θα επικεντρωθούμε μόνο στον τομέα του από-προσανατολισμού, της ελλιπούς γνώσης της περιοχής και επιλεκτικά του τι πρέπει να γίνει μελλοντικά μέσω ασκήσεων προσανατολισμού για να αποφευχθούν κάποια φαινόμενα που παρατηρήθηκαν. Έχω βρεθεί συμπωματικά σε μέρη που ξέσπασε πυρκαγιά η έχω επισκεφθεί εθελοντικά καιόμενες η καμένες περιοχές. Την συγκεκριμένη περιοχή ουδέποτε έχω επισκεφθεί. Ένα συχνά επαναλαμβανόμενο θέμα στα δημοσιεύματα είναι ότι οι κάτοικοι αγνοούσαν τη γεωγραφία της περιοχής, ότι δεν υπήρχαν δίοδοι διαφυγής ότι οι πόρτες ήταν κλειστές και οι σκάλες προς τη θάλασσα ήταν άγνωστες, Τίθεται αυτομάτως το ζήτημα της προυπάρχουσας γνώσης της γεωγραφίας της περιοχής. Δεν ανήκω στην κατηγορία ανθρώπων που έχουν άποψη για τα πάντα η έχουν στο τσεπάκι τους τις λύσεις για όλα τα προβλήματα της χώρας. Μέσα όμως από την 34χρονη ενασχόληση μου με το άθλημα του αγωνιστικού προσανατολισμού έχω άποψη για αυτό το θέμα και την οποία και καταθέτω εδώ. Παρακάτω κάνω μία σύντομη και οπωσδήποτε ανολοκλήρωτη ανασκόπηση κάποιων δημοσιευμάτων για μία (από τις πολλές αιτίες) της πυρκαγιάς.
Ελλιπής γνώση της περιοχής και διόδων διαφυγής
Η έλλειψη διόδων διαφυγής από δρόμους παγίδες, οδήγησε στον εγκλωβισμό και στον θάνατο. Επικράτησαν πανικός μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού κατοίκων αλλά και επισκεπτών τουριστών οι οποίοι αγνοούσαν τη γεωγραφία της περιοχής και δημιουργήθηκε κυκλοφοριακή συμφόρηση. Η μορφολογία της ακτογραμμής έκανε δυσχερή την πρόσβαση στη παραλία. Όπως ανέφερε ο καθηγητής Γεωλογίας Εύθυμης Λέκκας της ομάδας διαχείρισης καταστροφών και κρίσεων του τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών[1]: «το έγκλημα που υπάρχει στην περιοχή που επλήγη ήταν ότι δεν υπήρχαν δίοδοι διαφυγής, δεν υπήρχαν εγκάρσιοι δρόμοι παρά μόνο δρόμοι παγίδες. Κατά μήκος των δρόμων υπήρχαν αδιέξοδα είτε στην ακτογραμμή είτε σε αλλά σημεία και αυτό εγκλώβισε ουσιαστικά τους κάτοικους». Ο ιδιαίτερος «πολεοδομικός» σχεδιασμός του οικισμού λειτούργησε ως παγίδα για τον πληθυσμό που προσπάθησε να απομακρυνθεί. Συνεπώς η προυπάρχουσα γνώση της γεωγραφίας της περιοχής μπορεί να βοηθήσει σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Θα πρέπει να τονίσω ότι η απόδραση από την οικιστική «ζούγκλα» αποδείχθηκε στην πράξη δύσκολη υπόθεση. Όπως επεσήμανε ο πανεπιστημιακός καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Θανάσης Διαμαντόπουλος: «Γεγονός είναι ότι ειδική ρυμοτομία στο Μάτι, η οποία διαμορφώθηκε αφού είχαν κτισθεί αυθαίρετα σπίτια συνέβαλε στο μεγάλο αριθμό θυμάτων δυσκολεύοντας την απόδραση». [2] Ήταν από τους τελευταίους που μπήκαν βιαστικά στη θάλασσα από ένα δρομάκι και δεν εγκλωβίστηκαν στο οικόπεδο. Στη οικόπεδο αυτό της φρίκης απανθρακώθηκαν αγκαλιασμένοι 26 άτομα. Για ποιο λόγο δεν μπόρεσαν να βρουν διέξοδο;
Σύμφωνα με την δημοσιογράφο Αντα Ψαρρά «υπάρχει διαχρονική συνενοχή σε επίπεδο φορέων αλλά και των πολίτων στην αυθαιρεσία»[3]. Μία καλά κρυμμένη κλειστή πόρτα μπορεί να οδηγήσει συνανθρώπους του στο θάνατο σε περίπτωση πυρκαγιάς. «Τα δρομάκια και τα μονοπάτια μετατράπηκαν σιγά σιγά σε αδιέξοδα, τα παραλιακά οικόπεδα έγιναν χώροι περίκλειστοι και να που ήρθε δυστυχώς και σε τόσο μαζικό επίπεδο η κακιά η ώρα με τους πολίτες να παγιδεύονται σαν τα ποντίκια και τελικά να καίγονται». Το δικαίωμα στην «ιδιωτικότητα» και η πρακτική της περίφραξης είχαν τραγικά αποτελέσματα. Οι κλειστές πόρτες και οι άγνωστες σκάλες προς τη θάλασσα είχαν τραγικά αποτελέσματα. Είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα αναφοράς και συζήτησης για τους δημοσιογράφους, τους διασωθέντες, τους διασώστες κλπ. Οι ερμητικά κλειστές πόρτες που οδηγούσαν στη θάλασσα, οι απρόσιτες και άγνωστες σκάλες για την παραλία, οι υπερυψωμένες μάντρες, οι αδιέξοδοι δρόμοι, κλπ. οδήγησαν στην τραγωδία. Όπως πολύ ορθά αναφέρει ο δημοσιογράφος Γιώργος Μιχαηλάρης[4]: «όποιος έχει περπατήσει στις περιοχές αυτές θα αντίκρυσε τους δεκάδες οικισμούς φυτεμένους κυριολεκτικά μέσα στα δάση χωρίς δρόμους διαφυγής, με φράχτες και τοίχους υπερυψωμένους να φυλάνε την ιδιωτική περιουσία και να βάζουν σε κίνδυνο τη δημόσια. Σπίτια που ξεφύτρωσαν σε δασικές περιοχές άλλα αυθαίρετα και άλλα νόμιμα μέσω των κατάλληλων διαδικασιών. Και ήρθε η τελευταία πυρκαγιά να μας θυμίσει όλα όσα έγινα τα προηγούμενα χρόνια. Οι κάτοικοι άφησαν την τελευταία τους πνοή ψάχνοντας να βρουν πόρτες και σκάλες που οδηγούσαν στη θάλασσα μέσα από σπίτια ιδιωτικές αυλές και μάντρες πράγμα φυσικά που δεν κατάφεραν λόγω του καπνού από τη φωτιά». Παραπέρα, όπως επισημαίνει ο περιφερειακός σύμβουλος Νίκος Αδαμόπουλος[5] «εκατοντάδες πολίτες εγκλωβίστηκαν στο Μάτι στους στενούς δρόμους ενός οικισμού που δημιουργήθηκε χωρίς κανένα σχεδιασμό δίχως καμία πρόβλεψη για σχέδιο εκκένωσης με την πρόσβαση προς τη θάλασσα φραγμένη από μαντρότοιχους και συρματοπλέγματα ξενοδοχείων και ιδιωτικών αυθαίρετων κατοικιών». Επιπλέον, οπως ορθά επισημαίνει Τσιάρας Γιώργος (2018)[6]: «το Μάτι, το πανέμορφο δασωμένο παραθαλάσσιο θέρετρο των Αθηναίων έγινε φέρετρο γιατί δυο γενεές άνωθεν νομιμοποιημένων ελληναράδικων αυθαιρεσιών το μετέτρεψαν σε τούρκικο μαχαλά, πυριδατοθήκη γεμάτο καύσιμη ύλη και ιδιοκτήτες ακτές χωρίς διεξόδους διαφυγής ούτε καν προς τη θάλασσα. Με άλλα λόγια σε τέλεια παγίδα θανάτου».
Οι προβλέψεις για το μέλλον είναι δυσοίωνες. Ο νόμος Τρίτση προβλέπει την ύπαρξη υποχρεωτικής διόδου προς τη θάλασσα ανά 300 μέτρα[7]. Δυστυχώς, αυτό δεν τηρείται σε πολλές περιπτώσεις. Π.χ. δεν υπάρχει πρόσβαση στο αιγιαλό μεταξύ Πολυχρόνου – Χανιώτης σε πάνω από ένα χιλιόμετρο κατά μήκος της παραλίας. Άλλες παρόμοιες περιοχές είναι η Λούτσα, το Μαρκόπουλο, η Σαρωνίδα, τα Λεγρενά, τα Καλύβια κλπ. Σπίτια μέσα στο δάσος, δρόμοι στενοί, τόσο στενοί που με το ζόρι χωρούσε να περάσει μικρό γιωταχή, όχι φυσικά βαρύ πυροσβεστικό όχημα η πούλμαν για τη μεταφορά των κατοίκων.
Οι προτάσεις.
Πολλοί ήταν αυτοί που επέρριψαν ευθύνες στο καπιταλιστικό σύστημα. Όπως αναφέρει ο Τάσος Τσακίρογλου «μόνο ένα ενεργό και δυναμικό κίνημα περιβαλλοντικό και αντικαπιταλιστικό μπορεί ανατρέψει νέες τραγωδίες που είναι ήδη ορατές στον ορίζοντα»[8]. Αυτό διότι οπως επισημαίνει ο περιφερειακός σύμβουλος Νίκος Αδαμόπουλος[9] «όπως και στη Μάνδρα Αττικής αναδεικνύεται πόσο καταστροφικές είναι για το περιβάλλον τη φύση και τον άνθρωπο οι πολιτικές αυτές που εξυπηρετούν την ασύδοτη δράση του κεφαλαίου σε όλα τα επίπεδα για την κερδοφορία του». Δεν θα επεκταθούμε εδώ στο ζήτημα αυτό γιατί ξεφεύγουμε από το θέμα μας.
Γενική είναι η απαίτηση να πέσουν οι περιφράξεις και να υπάρξει διέξοδος προς τη θάλασσα. Η ύπαρξη υποχρεωτικής διόδου προς τη θάλασσα ανά 300 μέτρα πρέπει να καταστεί υποχρεωτική. Σύμφωνα με τον νόμο 4249 για την αναδιοργάνωση της Ελληνικής Αστυνομίας, του Πυροσβεστικού Σώματος και της Γενικής γραμματείας Πολιτικής προστασίας[10] δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη ενημέρωση του πληθυσμού για τους κινδύνους στην περιοχή διαμονής με σκοπό τη μείωσή της έκθεσης του σε κινδύνους. Μια από τις νέες κατευθύνσεις είναι «η εκπαίδευση του πληθυσμού στα θέματα διαχείρισης του κινδύνου πολιτικής προστασίας με στόχο τη λειτουργία του πολίτη ως στοιχειώδους μονάδας πολιτικής προστασίας». Μία προϋπόθεση είναι η προϋπάρχουσα γνώση της γεωγραφίας της περιοχής.
Αποπροσανατολισμός και ασκήσεις προσανατολισμού.
Ο αποπροσανατολισμός των ανθρώπων είναι πιθανός σε ακραίες συνθήκες πανικού, καπνού έλλειψης οξυγόνου κλπ. Όπως περιέγραψε ένα παρ ‘ολίγον θύμα της φωτιάς την κατάσταση: «Στο Μάτι επικρατούσε τρελό μποτιλιάρισμα. Ήθελε μεγάλη δύναμη για να αντέξει κανείς τον πυκνό καπνό και να μπορέσει να ανασάνει. Εξαιτίας αυτού πολλοί άνθρωποι έχασαν τον προσανατολισμό τους και παγιδεύθηκαν»[11]. Συνεπώς ασκήσεις προσανατολισμού (μαζί φυσικά με όποιες άλλες ασκήσεις εκκένωσης, πολιτικής προστασίας κ.α.) είναι απαραίτητες σε περίοδο ηρεμίας. Ανοχύρωτη ενώπιον φυσικών καταστροφών εμφανίσθηκε για άλλη μία φορά η Ελλάδα η οποία δεν διαθέτει χάρτες εκκένωσης η οδούς διαφυγής σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ακόμα και σε πυκνοκατοικημένες περιοχές πλην ελαχίστων εξαιρέσεων στα σημεία όπου έχουν πραγματοποιηθεί σχετικές ασκήσεις. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής φυσικών καταστροφών του πανεπιστημίου Κρήτης Κώστας Συνολάκης «χρειάζεται σχέδιο και να έχουν προηγηθεί ασκήσεις»[12]. Να επισημάνω εδώ ότι μία από τις ασκήσεις αυτές θα μπορούσε να αποτελέσει και το άθλημα του προσανατολισμού.
Αγώνες σπριντ προσανατολισμού μέσα σε δομημένο αστικό περιβαλλον και νυχτερινοί αγώνες.
Τα τελευταία χρόνια έχουν φτιαχθεί πολλές αντιπυρικές λωρίδες. Με άλλα λόγια η ύπαρξη αντιπυρικών λωρίδων δεν σημαίνει απολύτως τίποτε στην πράξη εάν οι δασοπυροσβέστες, οι πολίτες και οι εθελοντές δεν γνωρίζουν τις αντιπυρικές λωρίδες. Στο σημείο αυτό το άθλημα του προσανατολισμού μπορεί να παίξει αποφασιστικό ρόλο. Το orienteering είναι ένα δημοφιλές άθλημα στη Βόρεια Ευρώπη στο οποίο νέοι και ενήλικες βρίσκουν μεγάλη ευχαρίστηση μέσα από την πρόκληση της εύρεσης σταθμών ελέγχου σε όμορφες γεωγραφικές περιοχές, δάσους και βοσκοτόπων. Είναι ένα σπορ που παρέχει ευχαρίστηση σε όλα τα επίπεδα συναγωνισμού, αλλά όπου η τεχνική είναι ζωτικής σημασίας για να θριαμβεύσει ο αγωνιζόμενος πάνω στις δύσκολες λεπτομέρειες του χάρτη και του εδάφους και έτσι να ικανοποιηθεί πλήρως από τον αγώνα. Το orienteering είναι ένα άθλημα προσανατολισμού που χρησιμοποιεί ειδικά σχεδιασμένους και λεπτομερείς χάρτες. Όποιος συμμετέχει υποχρεούται να επισκεφθεί όλα τα σημεία ελέγχου στη σωστή σειρά. Τα σημεία ελέγχου είναι σημειωμένα πάνω στο χάρτη σαν κύκλοι και είναι πάντοτε χαρακτηριστικά του εδάφους που διακρίνονται. Θα πρέπει οι δασοπυροσβέστες να υποχρεούνται να παρακολουθήσουν μαθήματα προσανατολισμού στο δάσος. Οι πολύ σύντομοι αγώνες προσανατολισμού (σπριντ), με εκτιμώμενο χρόνο για τον νικητή σε 12-15 λεπτά, συχνά πραγματοποιούνται σε πάρκα πόλεων και σε άλλα πιο αστικά περιβάλλοντα. Οι κλίμακες χαρτών είναι συνήθως 1: 5000 ή 1: 4000. Τα σημεία ελέγχου μπορούν να περιλαμβάνουν οποιοδήποτε αντικείμενο κοινά σε αστικά πάρκα. Από το 2001 συμπεριελήφθηκε η απόσταση σπριντ στα παγκόσμια πρωταθλήματα προσανατολισμού. Από το ένα σημείο προσανατολισμού μέχρι το επόμενο α αγωνιζόμενος πρέπει να πάρει 5-7 αποφάσεις[13]. Τη νύχτα οι αγωνιζόμενοι χρησιμοποιούν φακό για να περιηγηθούν η να τρέξουν μέσα στο σκοτάδι. Οι αγωνιζόμενοι μπορούν να τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα κοντά στο σημείο ελέγχου, και στη συνέχεια να σαρώνουν την περιοχή με το φως για να βρουν το σημείο ελέγχου. Εάν ένας νυχτερινός αγώνας ξεκινήσει πριν πέσει το σκοτάδι, τότε πρέπει να χρησιμοποιηθεί μαζική εκκίνηση έτσι ώστε όλοι οι αγωνιζόμενοι να έχουν τις ίδιες πιθανότητες. (https://en.wikipedia.org/wiki/Orienteering#Sprint) Σύμφωνα με τις οδηγίες της IOF “η πιο προφανής διέξοδος από ένα σημείο ελέγχου δεν θα πρέπει απαραίτητα να είναι η πιο ευνοϊκή”. Ένας από τους στόχους των διοργανωτών αγώνων προσανατολισμού είναι να μεγιστοποιήσουν τη διανοητική πρόκληση. Σε μεγάλο αγώνα υπήρχαν 20 σημεία ελέγχου σε 2,7 χλμ. Ο αγώνας σπριντ είναι για το μυαλό όχι μόνο απαραίτητα για τα πόδια.
Ειδικός λογαριασμός του Ελληνικού Δημοσίου για την αρωγή των πληγέντων Αριθμός λογαριασμού 23/ 2341195169, IBAN GR4601000230000002341195169.
Σημείωση: Ο Κουκουρής Κωνσταντίνος εισήγαγε το άθλημα του προσανατολισμού στην Ελλάδα, το δίδαξε σε δύο Πανεπιστημιακά Τμήματα Φυσικής Αγωγής και διοργάνωσε τους πρώτους αγώνες προσανατολισμού.
Αναφορές
[1] Λιλιοπούλου Μαρία, Πώς έστησε καρτέρι ο θάνατος στο Μάτι. Έθνος, Πέμπτη, 26 Ιουλίου 2018. σ.10. mliliopoulou@ethnos.gr
[2] Ευθυμιάδου Δήμητρα. Συνέντευξη. Καλύτερα πνιγμένοι παρά καμένοι. Έθνος, Πέμπτη, 26 Ιουλίου 2018. σ.9 defthimiadou@ethos.gr
[3] Ψαρρά Άντα (2018). Μία κλειστή κρυμμένη πόρτα. Η εφημερίδα των συντακτών. Παρασκευή 27 Ιουλίου 2018 σ.13
[4] Γιώργος Μιχαηλάρης (2018). Οι δυο όψεις της ασύδοτης ανάπτυξης. Η εφημερίδα των συντακτών. Παρασκευή 27 Ιουλίου 2018 σ.8.
[5] Συνέντευξη του Νίκου Αδαμόπουλου στην εφημερίδα Πριν, Κυριακή 29 Ιουλίου 2018, σ.15
[6] Τσιάρας Γιώργος. Τα στραβά μας μάτια. Εφημερίδα των συντακτών, 28-29 Ιουλίου 2018
[7] Λυκεσάς Απόστολος, 28-29 Ιουλίου 2018. Η εφημερίδα των Συντακτών. σ. 5
[8] Τσακίρογλου, Τασος, Ποιος φταίει ανθρωπάκο για την καταστροφή; Η εφημερίδα των συντακτών. Παρασκευή 27 Ιουλίου 2018 σ.11.
[9] Συνέντευξη του Νίκου Αδαμόπουλου στην εφημερίδα Πριν, Κυριακή 29 Ιουλίου 2018, σ.15
[10] Ειδικός Συνεργάτης. Το μετέωρο βήμα της πολιτικής προστασίας. Η εφημερίδα των Συντακτών, 28-29 Ιουλίου 2018.
[11] Ρέβη Ε. και Μπακάλης Σπ. (2018). Σκηνικό πολέμου, ερείπια και απόγνωση. Έθνος, Πέμπτη, 26 Ιουλίου 2018. erevi@ethnos.gr
[12] Λιλιοπούλου Μαρία, Πώς έστησε καρτέρι ο θάνατος στο Μάτι. Έθνος, Πέμπτη, 26 Ιουλίου 2018. σ.10. mliliopoulou@ethnos.gr
[13] David May. What’s different about sprint? https://www.britishorienteering.org.uk/images/
