«Ο καλός διπλωμάτης θυμάται πάντα αυτό που πρέπει να ξεχνάει». Harold MacMillan, πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας.
ΟΙ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΠΕΚΙΝΟΥ ΤΟΥ 2022. ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΠΕΚΙΝΟΥ ΤΟΥ 2008;
Κωνσταντίνος Κουκουρής, (Ph.D Κοινωνικές επιστήμες του αθλητισμού, University of Manchester)
Εισαγωγή
Λίγο πριν από την έναρξη των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου διαφαίνεται όλο και περισσότερο η πολιτική διάσταση των Αγώνων. Όπως αναφέρει ο Jules Boykoff (2022) στην εφημερίδα Guardian[1] η Κίνα δέχεται την παγκόσμια καταδίκη για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των Ουιγούρων και άλλων Μουσουλμάνων στην επαρχία Σιντζιάνγκ, αυτό που η Human Rights Watch αποκαλεί «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας».
Όπως είναι γνωστό ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδάς και Αυστραλία (δηλαδή όλες οι αγγλοσαξωνικές χώρες) προχώρησαν σε διπλωματικό πολιτικό μποϊκοτάζ των χειμερινών αγώνων του Πεκίνου. Αποφάσισαν ότι δεν θα στείλουν κυβερνητικούς αξιωματούχους στις τελετές έναρξης και λήξης επικαλούμενες παραβιάσεις ανθρωπίνων και δημοκρατικών δικαιωμάτων τόσο σε βάρος των μουσουλμάνων Οϊγούρων όσο και στο Κονγκ Κονγκ. Η υποτιθέμενη γιορτή ειρήνης και συμφιλίωσης είναι μία μεγάλη υποκρισία. Για να δικαιολογήσουν την απόφαση τους οι Αμερικανοί ισχυρίζονται ότι οι χειμερινοί αγώνες είναι επικίνδυνοι δήθεν λόγω κορονοϊού. Πρόφαση χαρακτηρίζεται από Ρώσους και Κινέζους αξιωματούχους το «επιχείρημα» των Αμερικάνων για την επικινδυνότητά της διοργάνωσης δήθεν λόγω κορονοϊού.
Πολύ σωστά επισημαίνει η Nectar Gan (2021) του CNN[2] η αντίδραση της Ουάσιγκτον στους Χειμερινούς Αγώνες του Πεκίνου έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την προσέγγισή της στους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου πριν από 13 χρόνια, όταν η κινεζική κυβέρνηση αντιμετώπισε σφοδρή κριτική και διαμαρτυρίες για την καταστολή του Θιβέτ. Το 2008, ο τότε Πρόεδρος Τζορτζ Μπους παρευρέθηκε στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων και επευφημούσε τους Αμερικανούς αθλητές κατά τη διάρκεια των Αγώνων. Ο πατέρας του, πρώην πρόεδρος George H.W. Μπους, παρευρέθηκε επίσης στους Αγώνες ως επίτιμος αρχηγός της ομάδας των ΗΠΑ. Και προσθέτω: Τι άλλαξε από τότε και η στάση της κυβέρνησης των ΗΠΑ είναι διαφορετική; Όχι και πολλά πράγματα όσον αφορά τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Κινεζική κυβέρνηση. Συνεπώς η υποκρισία από όλες τις πλευρές είναι μεγάλη.
Το αποκορύφωμα της υποκρισίας αποτελεί φυσικά η στάση της ΔΟΕ. Οι «αθάνατοι» της ΔΟΕ υποκριτικά ισχυρίζονται ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες δεν έχουν καμία σχέση με την πολιτική. Όπως ανερυθρίαστα δήλωσε το επιφανές μέλος της ΔΟΕ Ντικ Πάουντ «όταν απονέμουμε τους αγώνες σε μία χώρα δεν το κάνουμε ως ένδειξη ότι στηρίζουμε τους πολιτικούς στόχους αυτής της χώρας. (Γιώργος Νασμής, 2021). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γιώργος Νασμής[3] (2021) «το κέντρο εξουσίας του Ολυμπιακό κινήματος ποτέ δεν αφουγκράζεται τους καιρούς. Καταδικάζει την πολιτική όταν οι εκπρόσωποι του ακκίζονται πολιτικά και θέλουν να τους αντιμετωπίζουν με τιμές αρχηγών κρατών. Στη δεκαετία του 1930 ο μιλιταρισμός ήταν στο απόγειο του. Και τι έκανε η ΔΟΕ; Το 1936 παρέδωσε την αγνότητά των Ολυμπιακών αγώνων στους ναζιστές και στη συνέχεια συμφώνησε να έρθει το 1940 η σειρά των Ιαπώνων που ετοιμάζονταν να εισβάλουν στην Κίνα και των Ιταλών το 1944 για την 5η χειμερινή Ολυμπιάδα. Επέλεξε τις μετέπειτα τρεις δυνάμεις του άξονα που αιματοκύλησαν τον κόσμο για να διοργανώσουν Ολυμπαικούς Αγώνες γιατί όπως λένε ανερυθρίαστα οι Αθάνατοι «εμείς δεν ασχολούμαστε με την πολιτική». Μόνο ντροπή».
Ας ξαναθυμηθούμε τι μάθαμε από τους καλοκαιρινούς Ολυμπιακούς αγώνες του 2008.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΠΕΚΙΝΟΥ ΤΟΥ 2008; ΤΙ ΕΓΡΑΨΑΝ ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ;
Η διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων στο Πεκίνο ανέδειξε για άλλη μία φορά ένα σωρό ζητήματα τα οποία φυσικά απασχόλησαν τα διεθνή και Ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Η παρακάτω ανασκόπηση των ΜΜΕ έγινε με σκοπό να απαντηθούν τα παρακάτω σπουδαία ερωτήματα:
Υπάρχει Ολυμπιακή εκεχειρία κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων;
Γίνονται αλλαγές στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών αθλημάτων εξαιτίας της πίεσης των MME; Τίθενται περιορισμοί στη δημοσιογραφική κάλυψη των αγώνων; Υπάρχει αθλητική καταπίεση των ανηλίκων αθλητών;
Η διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Αποτελεί η τελετή έναρξης ένα καλό μέσο για την ιδεολογική προπαγάνδα της εκάστοτε διοργανώτριας χώρας;
Οι συνθήκες εργασίας των εργατών που κτίζουν τα Ολυμπιακά έργα βελτιώνονται η χειροτερεύουν;
Αθλητισμός βιτρίνας με ντόπινγκ η αθλητισμός βάσης χωρίς ντόπινγκ;
Το φυσικό περιβάλλον της εκάστοτε διοργανώτριας πόλης βελτιώνεται η χειροτερεύει;
Παρακάτω θα προσπαθήσω να απαντήσω στα παρακάτω ερωτήματα μέσα από τα γραφόμενα των εφημερίδων και επιλεκτικές κοινωνιολογικές και ακαδημαϊκές αναλύσεις. Πραγματοποιήθηκε συστηματική παρακολούθηση του ημερησίου τύπου σε Ελλάδα και Βρετανία. Πρίν ξεκινήσω θα πρέπει να αναφέρω ότι σωστή θεώρησαν οι Αμερικανοί πολίτες την απόφαση της ΔΟΕ να επιτρέψει στους Κινέζους να διοργανώσουν τους Ολυμπιακούς αγώνες παρά τα προβλήματα της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τις επιθέσεις εξτρεμιστών και την ατμοσφαιρική ρύπανση.
Τίθενται περιορισμοί στη δημοσιογραφική κάλυψη των αγώνων;
Όπως είναι σε όλους γνωστό σε αντιδημοκρατικά καθεστώτα υπάρχουν περιορισμοί στην ελευθερία του λόγου. Έτσι η πρόσβαση στην ιστορικά ευαίσθητη πλατεία Tienanmen απαγορεύτηκε για τους δημοσιογράφους παρά τις διαβεβαιώσεις από την Κινέζικη κυβέρνηση ότι τέτοια εμπόδια δεν θα υπήρχαν κατά τη διάρκεια των αγώνων[4]. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αμερικανός δημοσιογράφος Anthony Kuhn συνελήφθη από τις Κινέζικες αρχές όταν κάλυψε δημοσιογραφικά την αρπαγή γεωργικής γης από την κυβέρνηση στην επαρχία Shanxi. Οι ξένοι δημοσιογράφοι είχαν πρόσβαση σε απαγορευμένες για τους Κινέζους πηγές στο Internet αλλά μόνο μέσα από τα ξενοδοχεία τους και τα άλλα προκαθορισμένα σημεία πρόσβασης στο Internet. Διάφορες τοποθεσίες στο ίντερνετ μπλοκαρίσθηκαν από τις Κινεζικές αρχές συμπεριλαμβανομένου του Βρετανικού κολοσσού BBC. Το ερώτημα είναι όχι πόσες απαγορεύσεις αντιμετωπίζουν οι ξένοι δημοσιογράφοι αλλά οι Κινέζοι δημοσιογράφοι και πολίτες[5].
Περιορισμοί όμως τίθενται επίσης και σε αστικά δημοκρατικά καθεστώτα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα όσα συνέβησαν στην Αρχαία Ολυμπία. Κατά την τελετή μετάδοσης της Ολυμπιακής φλόγας από την ΕΡΤ ακτιβιστές επιχείρησαν να προβάλλουν τις θέσεις τους υπέρ του Θιβέτ. Η Ελληνική τηλεόραση απέκρυψε το γεγονός εντελώς για να μην «μολυνθεί» η θέα της τελετής για την αφή της Ολυμπιακής φλόγας. Δεν αναφέρθηκε ούτε καν στα δελτία ειδήσεων της δημόσιας τηλεόρασης όπου ο διαμαρτυρίες αποσιωπήθηκαν[6]. Όπως χαρακτηριστικά και δηκτικά αναφέρει ο Γιαννακίδης (2008) «μένει να μάθουμε ποιος έλαβε την απόφαση και από ποιόν πήρε τη σχετική εντολή. Διότι αν είσαι αρχισυντάκτης δελτίου και δεν αξιολόγησες ως σημαντική τη διαμαρτυρία, τότε είσαι καλός για γραφείο τύπου της Κινεζικής πρεσβείας αλλά κάκιστος για να πληρώνεσαι από τα χρήματα του φορολογουμένου». Η συνειδητή απόκρυψη δεν έγινε κατ’ ανάγκη από την κυβέρνηση αλλά ενδέχεται και από διευθυντικά στελέχη της ΕΡΤ. Η παρατήρηση αυτή δικαιώνει τη θέση του Γκράμσι περί ηγεμονίας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γιαννακίδης (2008): «Προσοχή: δεν μιλάμε για κακή αξιολόγηση ενός θέματος αλλά για συνειδητή απόκρυψη. Μη σπεύσετε να αποδώσετε αμέσως ευθύνη στην κυβέρνηση. Δεν είναι βέβαιο πως κάποιος από εκεί σήκωσε το τηλέφωνο. Στη δημόσια τηλεόραση εδώ και δεκαετίες λειτουργούν με εξαρτημένα αντανακλαστικά. Δεν χρειάζονται καθοδήγηση, μπορούν και μόνοι τους να εκτιμήσουν ποιο είναι το συμφέρον της πατρίδας και ποιο των πολιτικών τους προϊσταμένων, έννοιες που πολύ συχνά ταυτίζονται».
Για το ίδιο περιστατικό η Διαμαντάκου (2008) επισημαίνει:«να δώσουμε τη φλόγα, να διαβάσουμε τους λόγους, να δείξουν οι τηλεοπτικές κάμερες ανά τον κόσμο την «σαν Αρχαία Ολυμπία» περιοχή της Ελλάδας για να βαυκαλιστούμε ότι παραμένουμε οι αποκλειστικοί κληρονόμοι του μεγαλείου των αρχαίων και να τελειώνουμε όμορφα όμορφα και τακτικά, όπως ταιριάζει σε ένα μουσείο. Για την άκαμπτη επισημότητα της κρατικής κάμερας βέβαια, οι σκηνές που διαδραματίσθηκαν στο Αρχαίο στάδιο της Ολυμπίας την ώρα της τελετής ήταν εκτός προγράμματος και ως εκ τούτου παρέμειναν αθέατες»[7].
Γίνονται αλλαγές στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών αθλημάτων εξαιτίας της πίεσης των MME;
Την εναρκτήρια τελετή παρακολούθησαν 842 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο[8]. Όπως είναι γνωστό τα τηλεοπτικά δικαιώματα της κάλυψης των Ολυμπιακών αγώνων αξίζουν δισεκατομμύρια. Ο τηλεοπτικός κολοσσός NBC Universal των ΗΠΑ κάλυψε τους Ολυμπιακούς αγώνες του Πεκίνου με 3600 ώρες από τις οποίες οι 2900 ήταν ζωντανή τηλεοπτική κάλυψη. Αυτή ήταν περισσότερη από όλη την ζωντανή τηλεοπτική κάλυψη των ΗΠΑ όλων των προηγούμενων Ολυμπιακών Αγώνων. Το NBC Universal πλήρωσε 4,3 δις $ για τα τηλεοπτικά δικαιώματα των καλοκαιρινών Ολυμπιακών αγώνων του 2004, 2008, 2012 καθώς και των χειμερινών Ο.Α. του 2006 και 2010! Με τέτοια ποσά οι τηλεοπτικοί κολοσσοί απαιτούν η κάλυψη να γίνεται όπως θέλουν αυτοί. Τα ΜΜΕ έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν μεγάλες αλλαγές στην παρουσίαση των αθλημάτων. Μέχρι το 2008 όλοι οι προκριματικοί των διαφόρων αγωνισμάτων στην κολύμβηση διεξάγονταν το πρωί και οι τελικοί το απόγευμα. Το 2008 όμως ολόκληρο το πρόγραμμα των αγώνων άλλαξε για χάρη τoυ τηλεοπτικού καναλιού NBC. Παρά την κριτική που ασκήθηκε τίποτε δεν άλλαξε γιατί τα οικονομικά συμφέροντα είναι πολύ μεγάλα[9]. Οι ξιφομάχοι τώρα φοράνε μάσκες τύπου αστροναύτη οι οποίες επιτρέπουν τους τηλεθεατές να δούν τα μάτια του μαχητή. Το θέμα μοιάζει να προέρχεται από ταινία επιστημονικής φαντασίας. Με τις παλιές μάσκες από δικτυωτό πλέγμα κανείς δεν μπορούσε να δεί τα χαρακτηριστικά του προσώπου του μαχητή. Τουλάχιστον τώρα διακρίνει κανείς το φύλο των αγωνιζομένων.
Το φυσικό περιβάλλον της εκάστοτε διοργανώτριας πόλης βελτιώνεται η χειροτερεύει;
Οι Κινέζοι διοργανωτές ξόδεψαν 16 δισεκατομμύρια δολάρια προκειμένου να δημιουργήσουν την περίφημη Πράσινη Ολυμπιάδα. Ασφαλώς, είναι θετικό το γεγονός ότι οι Κινέζοι επένδυσαν στα 16 δις. για τη βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος στο Πεκίνο. Είναι αξιοσημείωτο επίσης ότι οι Κινέζοι διοργανωτές αναγκάσθηκαν να κλείσουν εργοστάσια πριν και κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου για να αποφύγουν την περιβαλλοντική μόλυνση. Βεβαίως αυτό είχε επιπτώσεις στην παραγωγική ικανότητα της Κίνας. Σύμφωνα με τον Diamond (2006, σ. 458) «τόσο η συμμετοχή στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου όσο και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2008 ώθησαν την κινέζικη κυβέρνηση να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στα περιβαλλοντικά ζητήματα. Για παράδειγμα, «ένα πράσινο τείχος η ζώνη από δέντρα αξίας 6.000.000 $ (5.232.000 ευρώ) αναπτύχθηκε γύρω από το Πεκίνο για να προστατεύει την πόλη από τη σκόνη και τις αμμοθύελλες». Η επιτροπή για την οργάνωση των αγώνων διέταξε την απομάκρυνση από τους δρόμους ενός εκατομμυρίου αυτοκινήτων και τη διακοπή λειτουργίας των εργοστασίων, έτσι ώστε οι ξένοι να πιστέψουν ότι μία από τις πλέον μολυσμένες πόλεις της Γής μπορεί να χαρακτηρισθεί ως πράσινη Ολυμπιακή πόλη[10].
Αλλά από την άλλη μεριά, το Πεκίνο συγκαταλέγεται παγκοσμίως στις πιο μολυσμένες πόλεις του πλανήτη. Περίπου 750000 πεθαίνουν κάθε χρόνο στην Κίνα από τη μόλυνση του αέρα στις μεγάλες πόλεις και το βρώμικο νερό στη επαρχία. Περίπου 10000 εργάτες δούλεψαν πυρετωδώς προκειμένου να απομακρύνουν δεκάδες χιλιάδες τόνους φυκιών που καλύπτουν το νερό στις Ολυμπιακές εγκαταστάσεις ιστιοπλοϊας του Κινγκντάο σε μία περιοχή έξω από το Πεκίνο! Ο ευτροφισμός αυτός συνήθως οφείλεται στην απορροή λυμάτων που περιέχουν άζωτο, το βασικό συστατικό των λιπασμάτων. Είναι όλα αυτά αρκετά;
Ο Jared Diamond (2006) αναφέρει τα εξής συγκλονιστικά γεγονότα:
►«η Κίνα διοχετεύει τη μεγαλύτερη ποσότητα οξειδίων του θείου, χλωροφθορανθράκων, άλλων ουσιών που καταστρέφουν το όζον και (σύντομα) διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα» (σ. 437)!
► «Το πιο διαβόητο πρόβλημα ρύπανσης στην Κίνα, η ποιότητα του αέρα της είναι φριχτή και απεικονίζεται στις γνώριμες φωτογραφίες ανθρώπων που φορούν προσωπίδες στους δρόμους πολλών κινέζικων πόλεων» (σ. 442)!
►Η μόλυνση δηλητηριάζει τους υδροφόρους ορίζοντες. Το 80% των λυμάτων υπονόμων που καταλήγει στον ποταμό Γιανγκτσέ δεν υποβάλλεται στην αναγκαία επεξεργασία.«Περίπου το 75% των λιμνών της Κίνας και σχεδόν όλες οι παράκτιες θάλασσες έχουν ρυπανθεί» (σ. 443)! ► «Η Κίνα είναι μια από τις πιο φτωχές σε δάση χώρες παγκοσμίως με μόλις 1,2 στρέμματα δάσους ανά κάτοικο σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο των 6,5 στρεμμάτων και με δάση που καλύπτουν μόνο το 16% της έκτασης της (σε σύγκριση με το 74% της Ιαπωνίας) (σ. 445)!
► «Το μέσο επίπεδο του μολύβδου στο αίμα των κατοίκων των κινεζικών πόλεων είναι σχεδόν διπλάσιο από το επίπεδο που στ’ άλλα μέρη του κόσμου θεωρείται επικίνδυνα υψηλό και επιβλαβές για τη διανοητική ανάπτυξη των παιδιών» (σ. 449)!
► Περίπου 300.000 θάνατοι ετησίως αποδίδονται στη ρύπανση της ατμόσφαιρας.
► «Μερικές χώρες του Πρώτου Κόσμου ελαττώνουν τα βουνά των απορριμμάτων τους πληρώνοντας την Κίνα ώστε να δεχθεί ανεπεξέργαστα απορρίμματα, συμπεριλαμβανομένων αποβλήτων με τοξικές χημικές ουσίες» (σ. 450)!
Η μεταφορά πολλών εργοστασίων από τις παραθαλάσσιες περιοχές στα ψηλά βουνά κατά τη διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης (1966-1976) μετέφερε και τη ρύπανση στην ενδοχώρα της Κίνας. Η σημερινή Κίνα παραπαίει μεταξύ της καταστροφής του περιβάλλοντος και της προστασίας του αλλά πλέον τα περιβαλλοντικά προβλήματα της Κίνας απειλούν όλη την υδρόγειο καθώς ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Ας δούμε εκτενέστερα πως συμπεριφέρονται οι άνθρωποι στις ανεπτυγμένες κοινωνίες. Όπως αναφέρει ο Tim Riordan (2020, σ.17)[11]: «Είμαστε εθισμένοι στον άνθρακα και ελεγχόμαστε στη σκέψη και τη δράση από αδύναμους πολιτικούς ηγέτες καθώς επίσης και από αυτούς που έχουν συμφέρον από τα ορυκτά καύσιμα. Αυτό μας έχει καταστήσει εξαρτημένους από τον άνθρακα. Μας φυλακίζουν σε αυτήν την παγίδα του άνθρακα. Έχουμε επικίνδυνα παραπλανηθεί από ισχυρισμούς ότι μπορούμε να απομακρύνουμε τα περισσότερα από τα αέρια με έξυπνες αλλά μη δοκιμασμένες τεχνολογίες και να τα υποκαταστήσουμε με ανανεώσιμη ενέργεια που προσφέρεται από την υπόσχεση περιορισμού των βλαβερών αέριων ρύπων στους ωκεανούς, τα φυτά και τα εδάφη που δεν μπορούν πλέον να τα απορροφήσουν όλα. Εν πάση περιπτώσει, δεν έχουμε κεφάλαια για να τα πληρώσουμε ούτε για την ελάχιστη ανταπόκριση. Τα αέρια θερμοκηπίου είναι ένας ρύπος. Οι ρυπαίνοντες υποτίθεται ότι πληρώνουν, αλλά δεν το κάνουν. Οποιαδήποτε προσπάθεια επιβολής ενός φόρου άνθρακα αντιμετωπίζεται με τεράστια εχθρότητα εκ μέρους των εκλογέων που δεν θα ψηφίσουν φυσικά να χάσουν εισόδημα για παροχές που ήδη απολαμβάνουν. Μια προσπάθεια της Καναδικής κυβέρνησης να επιβάλει φόρο άνθρακα 25 δολαρίων ανά τόνο ισοδυνάμου άνθρακα (περίπου 1,25 σεντ ανά λίτρο βενζίνης) έγινε μόνο αποδεκτή από μια έκπτωση στον φόρο εισοδήματός τους».
Υπάρχει αθλητική καταπίεση των ανηλίκων αθλητών η όχι;
Υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ της παιδικής εργασίας και της αθλητικής εργασίας όπως πολύωρη εργασία από πολύ μικρή ηλικία, εργασία κάτω από καθεστώς έντασης, ανάληψη μεγάλων ευθυνών και εκφοβισμός. Παρά τις έντονες αντιδράσεις των ψυχολόγων για την αθλητική καταπίεση το φαινόμενο των ανηλίκων αθλητών συνεχίζεται. Στο άρθρο 43 των κανονισμών των Ολυμπιακών αγώνων αναφέρεται: «Για τις παρακάτω διοργανώσεις (κολύμβηση, καταδύσεις) δεν υπάρχει όριο ηλικίας, εκτός από αυτά που έχει θέσει στους κανονισμούς της η εκάστοτε Ολυμπιακή Επιτροπή της χώρας». Δηλαδή οι χώρες που λαμβάνουν μέρος έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν από μόνες τους το όριο και κάτω από τα 14 χρόνια. Έτσι μία δωδεκάχρονη Καμερουνέζα κολυμβήτρια ταξίδεψε στο Πεκίνο. Φυσικά, ένα παιδί δεν μπορεί να διαχειρισθεί καλά την αποτυχία. Επίσης ο κίνδυνος τραυματισμού είναι ορατός. Από ύψος 10μ. ο καταδύτης πέφτει με 60 χλμ. την ώρα. Αν ο νεαρός αθλητής δεν έχει τη σωματοδομή για να ανταπεξέλθει, τότε κινδυνεύει με σοβαρούς τραυματισμούς. Έγιναν πολλές συζητήσεις σχετικά με την ηλικία των Κινέζων γυμναστών. Παραπέρα,υπάρχουν υποψίες για παραποίηση στοιχείων κατά δύο χρόνια της Γιαλίν Γιάνκ, μία εκ των κοριτσιών που έδωσαν το χρυσό μετάλλιο στο σύνθετο ομαδικό[12].
Ο τότε 14-χρονος Βρετανός καταδύτης Tom Daley είδε το πρόσωπο του να φιγουράρει στο εξώφυλο της αγγλόφωνης Κινεζικής εφημερίδας China Daily που έχει κυκλοφορία 200.000 φύλλα. Το εξώφυλλο έγραφε «ο θαρραλέος Tom. Γιατί όλοι κοιτάνε αυτόν τον 14-χρονο χαριτωμένο καταδύτη»[13]. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Όπως ανέφερε ένας συναθλητής του «ο Tom ήταν πολύ νευρικός, περισσότερο από κάθε άλλη φορά και πιστεύω ότι πραγματικά αγωνίσθηκε να τα βγάλει πέρα με τον αγώνα». Αλλά αυτό δεν είναι φυσιολογικό για ένα παιδί 14 χρονών; Όλη αυτή η δημοσιότητα και προσοχή του κόσμου απέναντι του τον είχε καταβάλλει και είναι φυσιολογικό για την ηλικία του. Αυτό που είναι αφύσικο είναι το γεγονός ότι ολόκληρα έθνη στηρίζουν τις ελπίδες τους σε ανήλικους αθλητές τους οποίους πολλές φορές υποβάλλουν σε καθεστώς σκληρής προπόνησης από νεαρή ηλικία. Το κοινό πίεσε υπερβολικά τους ώμους του 14-χρονου. Οκτώ μέλη της οικογενείας του παρακολουθούσαν από τις κερκίδες τον αγώνα ο νεαρός Tom Daley προσπάθησε απελπιστικά να ευχαριστήσει με κάθε τρόπο όλους αυτούς[14].
Το προπονητικό καθεστώς των Κινέζων αθλητριών αντοχής είναι αδιάλειπτα σκληρό. Πέντε μέλη της ομάδας τρέχουν έναν Μαραθώνιο κάθε μέρα για 114 συνεχείς μέρες[15]! Οι τραυματισμοί δεν επιτρέπονται γιατί εάν σταματήσουν την προπόνηση για μία βδομάδα θα κάνουν ένα μήνα να χάσουν το λίπος που απέκτησαν. Η εξαντλητική προπόνηση έχει και βιολογικές παρενέργειες όπως διαταραχές ύπνου, ανορεξία και διακοπή της εμμηνόρροιας. Η νικήτρια του μαραθωνίου του Λονδίνου Κινέζα Zhou Chunxiu μερικές φορές τρέχει παραπάνω από 300 χλμ. την εβδομάδα[16]. Πριν από τον Μαραθώνιο του Λονδίνου έτρεχε έναν μαραθώνιο κάθε μέρα. Ο προπονητής της Liang είπε: «Θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να υποστούμε περισσότερη σκληρότητα και περισσότερη εντατική προπόνηση, να αντέξουμε περισσότερο πόνο από οτιδήποτε ένας κοινός άνθρωπος θα μπορούσε να σκεφθεί». Εάν πρόκειται για ενήλικους αθλητές τότε δικαιούται ο καθένας να έχει τις επιφυλάξεις του. Όταν όμως πρόκειται για ανήλικους αθλητές και αθλήτριες τότε πρόκειται για έγκλημα. Οι ώρες που πρέπει να αφιερώσει ένας αθλητής -τρια ενοργάνου γυμναστικής στο άθλημα είναι πάρα πολλές. Δεν είναι σπάνιο αθλητές -τριες ενοργάνου γυμναστικής να αφιερώνουν οκτώ ώρες την ημέρα στην προπόνηση! Η μέση εβδομαδιαία διάρκεια της προπόνησης επίλεκτων αθλητών και αθλητριών κλασικού αθλητισμού αυξάνεται προοδευτικά και αυξομειώνεται μεταξύ 12,5 και 16,1 ώρες την εβδομάδα (Κέλλης 1988). Όσον αφορά τη μέση συχνότητα των προπονητικών μονάδων (π.μ.) ανά εβδομάδα παρατηρήθηκε από τον Κέλλη (1998) ότι αυτή αρχίζει με τέσσερις π.μ. στο πρώτο έτος και αυξάνεται προοδευτικά μέχρι το έβδομο έτος στις 6,7 π.μ. Οι ενεργοί αθλητές στίβου υποστηρίζουν (55%), σε μεγαλύτερο βαθμό (p<0,0001) από τους εγκαταλείψαντες (45%), ότι η απασχόληση στον αθλητισμό μοιάζει με δουλειά και όχι με διασκέδαση (Κέλλης, 1988). Ο τερματισμός της αγωνιστικής καριέρας των αθλητών Ενόργανης Γυμναστικής μπορεί να οφείλεται μεταξύ άλλων στις μεγάλες σωματικές και ψυχικές επιβαρύνσεις, που δέχονται σε μικρή ηλικία, για την επίτευξη του τελικού στόχου.
Όσο ο στόχος της νίκης και αύξησης της απόδοσης είναι ακόμη ορατός αρκετοί αθλητές -τριες είναι διατεθειμένοι να υποστούν σκληρά έως βάναυσα καθημερινά ωράρια προπόνησης – σχολείου – ιδιαιτέρων μαθημάτων, με ελάχιστες ώρες ύπνου. Οι Vuolle (1978), Laakso (1980), Kleiber and Greendorfer (1983) καθώς και Peter and Patricia Adler (1987) συμφωνούν ότι η προπόνηση υψηλού αγωνιστικού αθλητισμού έχει αρνητικά αποτελέσματα πάνω στην εκπαίδευση και μόρφωση. Όλες αυτές οι θυσίες μπορεί να μην επηρεάσουν τούς αθλητές αρνητικά έναντι της ιδεολογίας του πρωταθλητισμού, αλλά το ερώτημα είναι, μέχρι πότε μπορούν να αντέξουν σωματικά και ψυχικά; Όλοι οι αθλητές δεν αντιδρούν δυσμενώς στις απαιτήσεις της προπόνησης παρά μόνο ένας αριθμός αθλητών που συνειδητοποιεί τα αρνητικά αυτά αποτελέσματα, αρχίζει να επανεξετάζει τις προτεραιότητες και αξίες του. Η σκληρή προπόνηση πρωταθλητισμού απαιτεί θυσίες και στέρηση του παιχνιδιού κατά την παιδική ηλικία, λόγω έλλειψης ελεύθερου χρόνου και αυστηρών περιορισμών στο διαιτολόγιο, πού συνεπάγεται την αδυναμία ανάπτυξης γενικής κουλτούρας και μόρφωσης (Κουκουρής, 1996). Πιθανά λάθη των προπονητών στην εφαρμογή των προγραμμάτων οδηγούν σε ψυχική και σωματική εξάντληση από την προπόνηση με αποτέλεσμα τη μείωση των κινήτρων για συνέχιση της προσπάθειας και σε τελική ανάλυση την αποσύνδεση.
Το έντονο αερόβιο και αναερόβιο στρες, οι υπερβολικές δίαιτες, ο επιδέξιος χειρισμός των ορμονών των αθλητών, η φεραδική διέγερση (μία μορφή θεραπείας/ προπόνησης με την ηλεκτρονική διέγερση των μυών), θεωρούνται από τους αθλητές –τριες σαν αναγκαία κακά του πρωταθλητισμού. Οι Kidd και Eberts (1982, σ.63) πιστεύουν ότι “το δικαίωμα της πληροφορημένης συναίνεσης θα πρέπει επίσης να αναγνωρισθεί στην προπόνηση”. Οι Kidd and Donnelly (2000) επισημαίνουν ότι οι αθλητές, τριες έχουν το δικαίωμα να πληροφορηθούν τις συνέπειες της προπόνησης και επιστημονικής θεραπείας πριν συμφωνήσουν στο προπονητικό πρόγραμμα. Η επιβολή των νόμων για την παιδική εργασία και στον χώρο του αθλητισμού καθίσταται αναγκαία στην εποχή μας. Όπως ορθά επισημαίνει ο Donnelly (1997) η κοινωνική πίεση για την επιβολή των νόμων της παιδικής εργασίας δεν πρόκειται να προέλθει μέσα αλλά έξω από το παρόν αθλητικό σύστημα. Τα δικαιώματα του παιδιού πρέπει να τοποθετηθούν στο κέντρο του αθλητικού συστήματος.
Η περιγραφή της υπερβολικής προπονητικής επιβάρυνσης από τους ίδιους τους αθλητές, αθλήτριες και η πιθανή σύνδεση της με την εγκατάλειψη του αθλήματος θα πρέπει να θέσει τους αρμόδιους σε βαθείς προβληματισμούς. Οι περιορισμοί και οι καταναγκασμοί που υφίσταται το παιδι-αθλητής όσον αφορά τις περικοπές του ύπνου, τους περιορισμούς της αυστηρής δίαιτας, τις στερήσεις στο παιδικό παιχνίδι, τις χρονοβόρες μετακινήσεις, το ψυχικό δίλημμα σχολείο η πρωταθλητισμός, την προπόνηση με βάρη που είναι ακατάλληλη για μικρές ηλικίες κ.α. απομακρύνουν τα παιδιά – αθλητές από αυτό που κάποτε αποτελούσε την ουσία των σπορ δηλαδή το παιχνίδι και σε τελική ανάλυση από το άθλημα αυτό καθ΄αυτό.
Αυτοί οι περιορισμοί και καταναγκασμοί συμβαίνουν κατά κόρον στην Κίνα. Ο χώρος δεν επαρκεί για μεγαλύτερη ανάλυση.
Αποτελεί η τελετή έναρξης ένα καλό μέσο για την ιδεολογική προπαγάνδα της εκάστοτε διοργανώτριας χώρας;
Στην τελετή έναρξης η Κίνα παρουσιάσθηκε πανίσχυρη, πειθαρχημένη, επιβλητική αλλά και συνάμα γελαστή, φιλική, πιστή σε πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά (τα οποία κατηγορείται ότι στην πράξη περιφρονεί). Σύμφωνα με την Διαμαντάκου (2008) «η στρατιωτική πειθαρχία ως απαραίτητο στοιχείο της υψηλής πολεμικής τέχνης αποτελεί ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του Κινεζικού πολιτισμού το οποίο αναδείχθηκε κατά την τελετή έναρξης των 29ων Ολυμπιακών αγώνων»[17]. Οι 2008 δάσκαλοι της πολεμικής τέχνης του τάι τσί συμπλήρωσαν την εικόνα μιας αρχαιοτάτης και εκλεπτυσμένης πολεμικής παράδοσης. Το σόου κόστισε 5000 ευρώ το δευτερόλεπτο, άντλησε ταλέντα από το μεγαλύτερο έθνος στον κόσμο και τα υπέβαλε σε εξαντλητικές δοκιμές ποιός ξέρει πόσων χιλιάδων ωρών[18]. Όπως ανέφερε η Κατσαουνάκη Μαρία, (2008) ο διάσημος Κινέζος σκηνοθέτης Ζανγκ-Γιμού παρομοιάσθηκε με τη Λένι Ρίφενσταλ, τη στενή συνεργάτιδα του Χίτλερ που εξήρε με τις εικόνες της «το κάλλος της αρίας φυλής»[19]. Μέσα από την τελετή έναρξης φάνηκε πόσος συντεταγμένος και πειθαρχημένος είναι ο Κινέζικος λαός ο οποίος έχει μόνο μία φωνή, ένα ήχο όπως οι 2008 τυμπανιστές της έναρξης. Όπως υποστήριξε σε Κινεζική εφημερίδα ο σκηνοθέτης Ζανγκ Γιμού το υπερθέαμα απετέλεσε ένα πολιτιστικό σόκ για τους Δυτικούς. Αυτό που παρουσίασαν οι Κινέζοι στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων του Πεκίνου δεν θα μπορούσε να το πετύχει καμία άλλη χώρα στη Δύση λόγω των εργατικών συνδικάτων και των νόμων που υπάρχουν και θα αποτελούσαν εμπόδια[20]. Πολλοί από τους συμμετέχοντες της τελετής έναρξης έκαναν πρόβες για 16 ώρες καθημερινά επι πολλούς μήνες με βροχές η σε συνθήκες καύσωνα και αρκετοί από αυτούς τραυματίσθηκαν. Η 26- χρονη χορεύτρια Λίου Γιαν έπεσε από σκηνή ύψους τριών μέτρων και έμεινε παράλυτη. Σε μία περίπτωση οι Κινέζοι έκαναν πρόβα για δύο ημέρες και δύο νύχτες συνεχόμενες και οι νεαροί που συμμετείχαν παρέμειναν όρθιοι για 51 ώρες υπό καταρρακτώδη βροχή και με ελάχιστο φαγητό! Το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι οι 2200 Κινέζοι που συμμετείχαν στα προγράμματα συγχρονισμού τάι τσι παρέμειναν έγκλειστοι σε στρατόπεδο για τρείς μήνες χωρίς να έχουν το δικαίωμα να βγούν έξω απ’ αυτό. Όλα αυτά μπόρεσαν να γίνουν επειδή η Κίνα δεν διαθέτει εργατικά συνδικάτα.
Υπάρχει Ολυμπιακή εκεχειρία κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων;
Ο αιματηρός πόλεμος που ξέσπασε μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας ακριβώς στην έναρξη των αγώνων διέψευσε με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο την θεωρία για την Ολυμπιακή εκεχειρία. Οι αθλητές και οι συνοδοί τους αιφνιδιάσθηκαν. Όταν συνήλθαν δήλωσαν τη στήριξη τους στην πολιτική ηγεσία της χώρας τους. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας βόλλευ της Γεωργίας είπε «εάν χρειασθεί είμαστε έτοιμοι να πάμε πίσω στη Γεωργία σαν στρατιώτες»[21]. Υπήρξαν βεβαίως και φωτεινές εξαιρέσεις. Παρά τον πόλεμο στη Γεωργία η Γεωργιανή χάλκινη Ολυμπιονίκης Nino Salukvadze αγκάλιασε την Ρωσίδα αργυρή Ολυμπιονίκη Natalia Paderina στο αγώνισμα του αεροπίστολου από τα 10 μέτρα και επέμενε ότι η εχθρότητα μεταξύ των δύο εθνών δεν υπάρχει στο Πεκίνο ακόμη και σε ένα αγώνισμα όπως είναι η σκοποβολή. Αλλά η βασική θέση δεν ανατρέπεται. Δεν υπάρχει Ολυμπιακή εκεχειρία κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων.
Η Πολιτική έχει σχέση με τους Ολυμπιακούς αγώνες; Τι ρόλο παίζουν τα σπόρ στη πολιτική διαδικασία; Βοηθάνε στη ρύθμιση δια της διαιτησίας των διαφορών μεταξύ των ανθρώπων σε τοπικά, εθνικά και διεθνή επίπεδα;
Η Κίνα έδειξε στον υπόλοιπο κόσμο ότι είναι μία ανερχόμενη οικονομική και πολιτική δύναμη. Η Κινεζική πολιτική περί αθλητισμού έχει πραγματοποιήσει άλματα. Η αποφασιστικότητα της Κίνας να βρεθεί στην κορυφή της λίστας των μεταλλίων δείχνει την επιθυμία της Κίνας για διεθνή σεβασμό και αναγνώριση. Το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο σήμερα ήταν η άνοδος της Κίνας στον αθλητισμό αλλά και σε κάθε διάσταση της ζωής. Το πιο σημαντικά πρόσωπα στις Αμερικανο Κινεζικές σχέσεις δεν ήταν οι πρεσβευτές αλλά ο καλαθοσφαιριστής Yao Ming και ο διευθυντής του NBA David Stern[22]. Ασφυκτική πίεση άσκησαν τα Κινεζικά ΜΜΕ στους Κινέζους αθλητές και αθλήτριες της χώρας τους διψώντας για αθλητικές επιτυχίες. Για παράδειγμα, στούς Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας η Κινέζα Du Li είχε κερδίσει το χρυσό μετάλλιο στην σκοποβολή (10m. air rifle). Όμως στούς Ολυμπιακούς αγώνες του Πεκίνου μετά από τρομερή πίεση που δέχθηκε από τα Κινεζικά ΜΜΕ τερμάτισε μόλις πέμπτη και ξέσπασε σε κλάματα αφού παραδέχθηκε ότι δεν ήταν έτοιμη για την πίεση του ανταγωνισμού στην πατρίδα της[23]. Η Κίνα πανηγύρισε για το γεγονός ότι κατέκτησε πρώτη φορά στην ιστορία της τα περισσότερα χρυσά μετάλλια στους Ολυμπιακούς αγώνες. Αν όμως συγκριθεί ο πίνακας μεταλλίων μ’ έναν άλλο πίνακα της Παγκόσμιας τράπεζας με το ακαθόριστο εθνικό προϊόν κάθε χώρας τότε τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ο πληθυσμός και το κατά κεφαλή εισόδημα υπήρξαν οι πιο καθοριστικοί παράγοντες στη συγκομιδή μεταλλίων στους Ολυμπιακούς αγώνες από το 1952 έως το 2004 [24]. Η Δομινικανή Δημοκρατία είναι ο πραγματικός νικητής! Ακολουθούν Μογγολία και Ζιμπάμπουε!
Όπως ανέφερα και προηγουμένως, κατά την τελετή μετάδοσης της Ολυμπιακής φλόγας από την ΕΡΤ ακτιβιστές επιχείρησαν να προβάλλουν τις θέσεις τους υπέρ του Θιβέτ. Η Ελληνική τηλεόραση απέκρυψε το γεγονός εντελώς. Δεν αναφέρθηκε ούτε καν στα δελτία ειδήσεων της δημόσιας τηλεόρασης όπου ο διαμαρτυρίες αποσιωπήθηκαν. Όπως χαρακτηριστικά και δηκτικά αναφέρει ο Γιαννακίδης (2008) «μένει να μάθουμε ποιος έλαβε την απόφαση και από ποιόν πήρε τη σχετική εντολή. Διότι αν είσαι αρχισυντάκτης δελτίου και δεν αξιολόγησες ως σημαντική τη διαμαρτυρία, τότε είσαι καλός για το γραφείο τύπου της Κινεζικής πρεσβείας αλλά κάκιστος για να πληρώνεσαι από τα χρήματα του φορολογουμένου»[25].
Είναι εκπληκτικός ο σεβασμός των πάντων για τον τέως Πρόεδρο της ΔΟΕ Χουαν Αντόνιο Σάμαραγκ. Από τον πρώτο της αχανούς χώρας μέχρι τον τελευταίο υποκλίνονται στον στενό συνεργάτη του δικτατορικού Ισπανικού καθεστώτος Σάμαρανκ[26]. Αφελώς κάποιος θα μπορούσε να αναρωτηθεί πώς είναι δυνατόν ο Πρόεδρος της «κομμουνιστικής» Κίνας να υποδέχεται επίσημα τον Σάμαρανκ πρώην συνεργάτη του δικτάτορα Φράνκο; Για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων της Κίνας διατέθηκαν τεράστια κονδύλια εις βάρος άλλων αναγκών. Η Κίνα διέθεσε 26 δις. ευρώ για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων, ενώ διαθέτει μόνο 10 για την Παιδεία και 6,2 για την Υγεία[27].
Η διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Αξίζει να ξαναθυμηθούμε ότι σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία το 2001 όταν η ΔΟΕ ανέθεσε στο Πεκίνο την διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων του 2008 οι Κινεζικές αρχές εκτέλεσαν περισσότερους ανθρώπους απ’ ότι ο υπόλοιπος κόσμος μαζί![28] «Αποτελεί μεγάλη ειρωνεία το γεγονός ότι τα αθλητικά στάδια αποτελούν τα τελευταία μέρη όπου συγκεντρώνονται οι χιλιάδες καταδικασμένοι σε θάνατο για να υποστούν τη δημόσια ταπείνωση πριν εκτελεσθούν» ανέφερε ανακοίνωση της Διεθνούς Αμνηστίας. Η κίνηση για την απελευθέρωση του Θιβέτ κατηγόρησε τη ΔΟΕ ότι παρέβλεψε τη συστηματική καταστροφή του Θιβετιανού πολιτισμού και τη συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι αλήθεια ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν βρέθηκαν πολύ υψηλά στη ατζέντα συζήτησης των μελών της ΔΟΕ. Αρχικά οι Κινεζικές αρχές ήθελαν να διοργανώσουν τους αγώνες beach volley στην περίφημη πλατεία Tiananmen αλλά έκαναν πίσω.
Σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία «οι Κινεζικές αρχές δεν κράτησαν τις υποσχέσεις τους για να βελτιώσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα της χώρας τους και πρόδωσαν τον πυρήνα των Ολυμπιακών αξιών». Όπως ανέφερε ο Υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας επιγραμματικά αυτές οι παραβιάσεις αφορούν «τον σκοπό της θανατικής ποινής και την έλλειψη διαφάνειας στη χρήση της, τα βασανιστήρια, την έλλειψη ενός ανεξαρτήτου δικαστικού σώματος, τα εμπόδια στις δίκαιες δίκες, τις παράνομες συλλήψεις, επανεκπαίδευση δια μέσω της εργασίας, τις μη ικανοποιητικές συνθήκες φυλάκισης και κακομεταχείριση των φυλακισμένων, αποτυχία να προστατευθούν οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταπίεση των θρησκευομένων, καταπιεστικά καθεστώτα στις επαρχίες Xinjiang και Tibet περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης και του συνδικαλισμού».
Η ιστορία της Κίνας δεν συνάδει υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αρκεί να ξαναθυμηθούμε την πολιτιστική επανάσταση. Η κινεζική πολιτιστική επανάσταση στοίχισε κάπου μεταξύ ενός και δύο εκατομμυρίων ζωών[29]. Η προλεταριακή πολιτιστική επανάσταση του Μάο ήταν ένας καταστροφικός πολιτικός σπασμός που θα εκτόξευε την Κίνα σε μια δεκαετία απογοήτευσης, ταπείνωσης και θανάσιμης βίας. Καθώς το καλοκαίρι του 1966 προχωρούσε και άρχιζε μια περίοδος του αποκαλούμενου κόκκινου τρόμου, οι κόκκινοι φρουροί λεηλάτησαν όλη την πόλη, λεηλατούσαν και διοργάνωσαν συνεδρίες δημοσίων αγώνων στις οποίες τα θύματα ξυλοκοπήθηκαν, βασανίστηκαν και μερικές φορές σκοτώθηκαν. Κάποιοι στόχοι αυτοκτόνησαν για να γλιτώσουν από την ανελέητη δίωξη.
Παρά την αποτυχία του καθεστώτος να βελτιώσει τα ανθρώπινα δικαιώματα στη χώρα περίπου 80 ηγέτες απ’ όλο τον κόσμο πήγαν στο Πεκίνο και παρακολούθησαν μία αποστειρωμένη εκδοχή των 5000 χρόνων Κινεζικής ιστορίας. Δυστυχώς, κανένας από τους ξένους αρχηγούς κρατών δεν επισκέφθηκε τον Mr Ye Guozhu ο οποίος διαμαρτυρήθηκε για την κατεδάφιση περιουσιών προκειμένου να κτισθούν Ολυμπιακά έργα. Καταδικάσθηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση αλλά όταν ήρθε η ώρα της αποφυλάκισης οι Κινεζικές αρχές απεφάσισαν να παρατείνουν την κράτηση του[30]. Ορισμένα περιστατικά αξίζει να αναφερθούν:
1) Περισσότεροι από 150 εκατομμύρια άνθρωποι μετακινήθηκαν από τους περιοχές όπου διέμεναν για να γίνουν οι πράσινοι αγώνες της Κίνας. Εννοείται πως εκεί δεν υπάρχουν διαδικασίες τύπου προσφυγής στο Συμβούλιο της Επικρατείας[31]. Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα περιστατικά απετέλεσε η καταδίκη δυο γηραιών κυριών οι οποίες κρίθηκαν ένοχες για διασάλευση της δημόσιας τάξης και καταδικάσθηκαν σε ενός έτους επανεκπαίδευση μέσω της εργασίας (δηλαδή σε στρατόπεδο εργασίας) επειδή ζήτησαν να διαδηλώσουν εναντίον της εκδίωξης τους από τα σπίτια τους προκειμένου να κτισθούν Ολυμπιακά έργα[32].
2) Οκτώ διαδηλωτές υπέρ της ελευθερίας στο Θιβέτ που ξεδίπλωσαν πανό με το σύνθημα «Ελευθερώστε το Θιβέτ» και ένας Βρετανός δημοσιογράφος συνελήφθησαν από την Κινεζική αστυνομία.
3) Εκατομμύρια άνθρωποι προσεύχονται ιδιωτικά σε σπίτια που έχουν μετατραπεί σε εκκλησίες που οργανώνονται από παράνομες θρησκευτικές οργανώσεις για να αποφύγουν τη σύλληψη. Η αστυνομία επεμβαίνει συχνά. Η διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων δεν βελτίωσε καθόλου τις θρησκευτικές ελευθερίες αντίθετα πάρθηκαν μέτρα εναντίον θρησκευτικών ηγετών.
4) Αυτονομιστές αντάρτες έριξαν χειροβομβίδες και σκότωσαν 16 Κινέζους αστυνομικούς που έκαναν τζόγκινγκ στην επαρχία Kashgar[33]. Μπορεί οι νεκροί από επιθέσεις στην Κίνα να έφθασαν τους 31 και έγιναν πολλές συλλήψεις ακτιβιστών και δημοσιογράφων η ΔΟΕ όμως συνεχίζει να αλληθωρίζει. Ο διευθυντής της Ζιλμπέρ Φελί εξέφρασε την ικανοποίηση του για τη διοργάνωση.[34]
5) Στα 31 αθλητικά κέντρα του Πεκίνου περιπολούσαν 100.000 εθελοντές! Σε ολόκληρο το Πεκίνο υπήρχουν 300 000 κάμερες παρακολούθησης. Περίπου 30 000 αστυνομικοί έκαναν καθημερινά ασκήσεις ετοιμότητας.
Για όσους νομίζουν ότι αυτά συμβαίνουν μόνο σε αντιδημοκρατικές χώρες πρέπει να θυμηθούμε ότι τα αντιτρομοκρατικά μέτρα που αναπτύχθηκαν τα τελευταία τρία χρόνια πριν από τους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας ανέτρεψαν την εικόνα της φιλήσυχης ζωής στην Ελλάδα. Η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είχε χειροτερέψει[35]. Όπως ανέφερε ο Κιάος (2004, σ.9) «κλούβες και μπλόκα αστυνομικών στους δρόμους, κάμερες για ηλεκτρονική παρακολούθηση, πάνοπλοι αστυνομικοί στους δρόμους, εικόνες στην τηλεόραση με κουκουλοφόρους και οπλισμένους αστυνομικούς, σε στιλ ράμπο να συνοδεύουν κρατουμένους σε αυτοκίνητα, που τρέχουν ιλιγγιωδώς. Εν ονόματι της αντιμετώπισης και της πάταξης της τρομοκρατίας αναπτύσσεται σταθερά και προοδευτικά πλαίσιο τρομοκράτησης των πολιτών. Η κατάσταση διολισθαίνει επικίνδυνα στην κρατική αυθαιρεσία». Τόσο οι καπιταλιστικές όσο και οι «σοσιαλιστικές» κοινωνίες παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα αφού καμία κοινωνία δεν μπορεί να θεωρηθεί άτρωτη.
Αθλητισμός βιτρίνας με ντόπινγκ η αθλητισμός βάσης χωρίς ντόπινγκ;
Όπως δήλωσε ο αντιπρόεδρος της ΔΟΕ Τόμας Μπαχ «στην Ελλάδα είναι φανερό ότι υπάρχει κύκλωμα αναβολικών γιατί η ίδια η ουσία έχει βρεθεί σε όλους τους ντοπέ Έλληνες αθλητές. Είναι καιρός να επέμβει η Ελληνική κυβέρνηση για το θλιβερό αυτό θέμα». Ο ντοπαρισμένοι Γκούσης και η Χαλκιά ακολούθησαν τα χνάρια του Κεντέρη και της Θάνου. Στο Παγκόσμιο πρωτάθλημα της Osaka ο Γκούσης είχε βελτιώσει το ατομικό του ρεκόρ στα προκριματικά των 200 μ. από 20.43 σε 20.11 νικώντας τον μετέπειτα Ολυμπιονίκη του Πεκίνου Usain Bolt και τον πρώην Ολυμπιονίκη της Αθήνας Tyson Gay[36]. Αξίζει να ξαναθυμηθούμε ότι την ημέρα που οι Κεντέρης και Θάνου άφησαν το νοσοκομείο στην Αθήνα η αστυνομία έκανε εισέβαλε στο σπίτι του Χρήστου Τσέκου και ανακάλυψε 30 κουτιά αναβολικών στεροειδών μαζί με 1400 κουτιά συμπληρωμάτων που περιείχαν την απαγορευμένη ουσία εφεδρίνη.
Το διεθνές εμπόριο αναβολικών έχει τζίρο 350.000.000 ευρώ ετησίως. Το ετήσιο κονδύλι για την καταπολέμηση του ντόπινγκ κοστίζει τα 26.000.000 ευρώ[37]. Όπως δήλωσε ο Ντόν Κάτλιν, αντιπρόεδρος της Επιτροπής Υγείας, Φαρμακολογίας και έρευνας του Παγκόσμιου Οργανισμού Αντιντόπινγκ (2008) «ο μεγάλος αριθμός των κρουσμάτων σε συνδυασμό με τα διαφορετικά αθλήματα και το γεγονός ότι χρήση μεθυλτριενολόνης εντοπίσθηκε μόνο σε Έλληνες αθλητές με κάνουν να πιστεύω ότι πρόκειται για οργανωμένο σχέδιο. Στο Πεκίνο δεν βρέθηκαν αθλητές από άλλες χώρες να έχουν πάρει την επικίνδυνη ουσία»[38]. Ο χορήγηση της ουσίας γινόταν από ολιγάριθμο κύκλωμα ανθρώπων. Αν οι Ελληνικές αρχές ανακαλύψουν το κύκλωμα θα έχουν σώσει την αξιοπιστία τους. Όσοι πήραν την μεθυλτριενολόνη πίστεψαν ότι η ουσία δεν ανακαλύπτεται σε μικρές ποσότητες. Όμως ακόμη και η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά. Αφού τα τέστ για την τεστοστρόνη δεν είναι ασφαλή. Περίπου 60% των Ασιατών και 10 % των Ευρωπαίων δεν έχουν στο DNA τους ζεύγος γονιδίων που επιτρέπει τον εντοπισμό του ντόπινγκ με τεστοστερόνη.
Στο Πεκίνο καταβαρθρώθηκε η πολιτική της βιτρίνας και διερράγη σαν απόστημα. Χρόνια τώρα καλλιεργούνταν η αντίληψη ότι δεν γινόταν αλλιώς. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μπαζίνας (2008) για την παγκόσμια δημοσιότητα: «τα φώτα είναι καρφί πάνω στους ανθρώπους της χώρας, που αντιλήφθηκαν με τέτοιους διαστροφικούς τρόπους το εθνικό γόητρο».[39] Η διαδεδομένη χρήση αναβολικών ουσιών εξευτέλισε την πολιτική βιτρίνας. Αξιωματούχοι της ΔΟΕ επεσήμαναν ότι οι 12 από τους 15 ντοπαρισμένους Έλληνες αθλητές και αθλήτριες δεν βρέθηκαν από τον ΕΣΚΑΝ αλλά από τη WADA. Στους Ελληνικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς καταλογίζεται από τη ΔΟΕ πώς δεν έψαξαν τη μεθυλτριονολόνη[40]. Η ΔΟΕ ζητά να μάθει γιατί οι Ελληνικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί δεν το έκαναν; Η μεθυλτριονολόνη είναι μία πραγματικά θανατηφόρα ουσία. Το γεγονός ότι τόσοι πολλοί αθλητές και αθλήτριες έκαναν χρήση της συγκεκριμένης ουσίας είναι ανησυχητικό. Γιατί γίνονταν έλεγχος στη Χαλκιά κάθε 2-3 εβδομάδες ενώ έπρεπε να γίνεται κάθε δύο ημέρες; Οι 28 αιφνίδιοι έλεγχοι που πέρασε η Χαλκιά μέσα σε μία διετία δεν ήταν αρκετοί. Η Χαλκιά είχε χρειασθεί λιγότερα από δύο χρόνια συστηματικής προετοιμασίας για να κερδίσει το χρυσό μετάλλιο. Ήταν αυτή που είχε δηλώσει ότι οι Έλληνες έχουν τη νίκη στα γονίδια τους. Ο προπονητής της Χαλκιά έκανε αγωγή εναντίον δημοσιογράφου που τόλμησε να αμφισβητήσει τη νίκη αλλά έχασε το δικαστήριο και υποχρεώθηκε να πληρώσει τα έξοδα[41]. Χαρακτηριστικά, ο πρόεδρος της ΕΟΕ χαρακτήρισε νεκρούς τους αθλητές που συλλαμβάνονται ντοπαρισμένοι. «Δεν θέλω ούτε το όνομα τους να αναφέρω. Δυσφημίζουν τη χώρα μας με την ανοχή της Πολιτείας η οποία όφειλε να νομοθετήσει εδώ και χρόνια». Μήπως θα πρέπει η Ελληνική πολιτεία να επαναπροσδιορίσει τη στρατηγική της;
Οι συνθήκες εργασίας των εργατών που κτίζουν τα Ολυμπιακά έργα βελτιώνονται η χειροτερεύουν;
Με βάση τα επίσημα στοιχεία από την κυβέρνηση της Κίνας-μόνο τον τελευταίο χρόνο πριν τους Ολυμπιακούς σκοτώθηκαν 49 εργάτες κατά την κατασκευή των κτιρίων του Πεκίνου (Τα Νέα 9-10/8/2008). Αλλά οι ανθρωπιστικές οργανώσεις έκαναν λόγο για μεγαλύτερο αριθμό νεκρών. Ο μέσος μισθός ενός εργάτη στο Πεκίνο είναι 68 δολάρια τον μήνα. Ορισμένοι ίσως υποπέσουν στο σφάλμα να θεωρήσουν αυτά τα γεγονότα ως συνδεδεμένα με την έλλειψη δημοκρατίας. Πρέπει να θυμηθούμε όμως εδώ ότι τα ελλειπή μέτρα ασφαλείας στα εργοτάξια των Ολυμπιακών έργων της Αθήνας αφού η πλημμελής τήρηση τους είχε οδηγήσει σε πολυάριθμα εργατικά ατυχήματα και 13 θανάτους[42]. (Ο περιορισμός της ελευθερίας κίνησης και κυκλοφορίας των πολιτών, πέραν του αναγκαίου μέτρου, για τη διασφάλιση της μετακίνησης των συμμετεχόντων και των θεατών των Αγώνων αποτέλεσε ένα άλλο μελανό σημείο σύμφωνα με εκπρόσωπο του Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου). Επίσης, δημιουργήθηκαν κωμικοτραγικά περιστατικά. Όπως απεκάλυψε η εφημερίδα Beijing News οι 897 στρατιώτες που βρίσκονταν στη Φωλιά του Πουλιού κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης φορούσαν πάνες γιατί δεν τους επιτρεπόταν για επτά ώρες να πάνε στην τουαλέτα[43] Η φωνή του μικρού κοριτσιού η οποία τραγούδησε την Ωδή στην πατρίδα ήταν ντουμπλαρισμένη ύστερα από απαίτηση της Κινεζικής ηγεσίας.
Συμπεράσματα
Από τις παραπάνω αναφορές των εφημερίδων μπορούμε αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα.
1) Δεν υπάρχει Ολυμπιακή εκεχειρία κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων.
2) Τα ΜΜΕ έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν μεγάλες αλλαγές στην παρουσίαση των αθλημάτων.
3) Παρά τις έντονες αντιδράσεις των ψυχολόγων για την αθλητική καταπίεση το φαινόμενο των ανηλίκων αθλητών συνεχίζεται.
4) Η διαδεδομένη χρήση αναβολικών ουσιών εξευτέλισε την πολιτική βιτρίνας. Ίσως αναγκασθούμε τώρα να αναζητήσουμε πιο στέρεες βάσεις για τον Ελληνικό αθλητισμό. Τελικά τίποτε δεν αλλάζει στην καθημερινότητα αν η Ελλάδα πάει η δεν πάει καλά στους Ολυμπιακούς αγώνες.
5) Με την τελετή έναρξης η διοργανώτρια χώρα καταφέρνει να παρουσιάσει μία εξιδανικευμένη εκδοχή της ιστορίας της και να εμφανισθεί πιστή σε πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά τα οποία όμως στην πράξη καταστρατηγεί.
6) Οι οικονομίες τα Νοτίου Κορέας, (1988), της Ισπανίας (1992) και της Ελλάδας (2004) όλες υπέφεραν και ο ρυθμός παραγωγής επιβραδύνθηκε για αρκετό χρόνο και μετά το τέλος της διεξαγωγής των Ολυμπιακών αγώνων[44]. Οι αποφάσεις οι οποίες παίρνονται για τα θέματα της ενεργειακής πολιτικής, των μεταφορών, της ασφαλείας δεν συμβαδίζουν με τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των διοργανωτών χωρών.
7) Η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χειροτερεύει. Τόσο οι καπιταλιστικές όσο και οι σοσιαλιστικές κοινωνίες παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
8) Επίσης, τόσο οι καπιταλιστικές όσο και οι σοσιαλιστικές κοινωνίες επηρεάζονται από τα περιβαλλοντικά προβλήματα αφού ουδείς μπορεί να θεωρηθεί άτρωτος.
9) Παρά τις επανειλημμένες επαφές μεταξύ διαφόρων εθνών και φυλών στα πλαίσια διεθνών αγώνων δεν έχει αποδειχθεί με κανένα τρόπο ότι υπάρχει βελτίωση στις σχέσεις μεταξύ διαφόρων εθνών και φυλών. Όπως συμπεραίνει ο Coakley (1986, σ. 201) ο διεθνής αθλητισμός είχε από λίγο έως ελάχιστο αντίκτυπο στις πολιτικές αποφάσεις και τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις σε όλο τον πλανήτη. Οι πολιτικές συνέπειες του διεθνούς αθλητισμού εξαρτώνται από τον τρόπο που οι αγώνες παίζονται και προάγονται.
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι θα πρέπει να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε για η ίδια τη φύση των Ολυμπιακών αγώνων και για την αναγκαιότητα ύπαρξης τους.
Αναφορές
Adler, P. and Adler P. (1987). Role conflict and identity salience: College athletics and the academic role. The Social Science Journal, 24, 4, 443-455.
Coakley, J. (1986). Sport in Society: Issues and controversies. Times Mirror / Mosby College Publishing, St Louis, Missouri, USA.
Diamond, Jared (2006). Πώς οι κοινωνίες επιλέγουν να αποτύχουν η να επιτύχουν. Κάτοπτρο, How societies choose to fail or succeed (2005).
Kidd, B. and Donnelly, P. (2000). Human Rights in Sports. International Review for the Sociology of Sport, 35, 2, 131-148.
Kidd, B. and Eberts, M. (1982). Athletes’ rights in Canada. Ministry of Tourism and Recreation. Province of Ontario, Toronto, Canada.
Kleiber and Greendorfer, (1983). Social reintegration of former college athletes: male football and basketball players from 1970-1980 (Athlete Retirement Adjustmnet Study Report No 3: Desriptive Statistics) Unpublished manuscript.
Laakso, L. (1980). The social mobility of Finnish elite athletes of different achievement level. International Review of Sport Sociology, 1, 15, 97-104.
Vuolle, P. (1978). Sport as life content of successful Finish amateur athletes. International Review of Sport Sociology, 3, 13, 5-27.
Κελλης, Σ. (1988). Οργάνωση του κλασσικού αθλητισμού στην Ελλάδα. Γνωρίσματα των αθλητών και αναδιοργάνωση της προπονητικής διαδικασίας. Διδακτορική διατριβή. Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Κουκουρής, Κ. (1996) Η χρονοβόρα και εξαντλητική προπόνηση πρωταθλητισμού ως παράγοντας που μπορεί να οδηγήσει στον τερματισμό του αγωνιστικού αθλητισμού. Φυσική Αγωγή και Αθλητισμός, 33, 47-58.
[1] Jules Boykoff (2022) The Beijing Olympics are tearing down the IOC’s oldest myth: that sports are apolitical Guardian, 13.1.2022
[2] Nectar Gan 7 December 2021 CNN. China threatens the US with retaliation over the diplomatic boycott of winter Olympics.
[3] Γιώργος Νασμής Το Σύμπαν της ΔΟΕ. Τα Νέα 18-19 Δεκεμβρίου 2021.
[4] The Observer 27/7/2008 Beijing lays down the law for army and global media. Report by James Doran p. 11
[5] Doaran James (2008). Beijing lays down the law for army of global media. The Observer, 27-7-2008.
[6] Γιαννακίδης, Κώστας (2008). Η αλήθεια όπως τη βλέπει η ΕΡΤ. Ελεύθερος τύπος. Σάββατο 29-3-2008. σ. 29.
[7] Διαμαντάκου, Π. (2008). Μουσειακός Ολυμπισμός. Ελευθεροτυπία, 31, Μαρτίου 2008.
[8] Barboza, D. (2008).The Games are golden for Beijing network. International Herald Tribune, August 22, 2008.
[9] Harris Nick (2008). And the 100 m freestyle winner izzz…Independent, 11th of August 2008.p. 3.
[10] Cohen, Nick (2008). Το θαύμα θα τελειώσει μαζί με τους αγώνες. Καθημερινή, 17 Αυγούστου 2008 σ.11. Μετάφραση από την Guardian.
[11] Riordan, Tim (2020). When it comes to climate, the future generations pledge is the only way. Bigissue magazine, issue 1207, p.17
[12] Λιανού Νικοδήμου (2008) Η απάτη κάνει θραύση. Ελεύθερος τύπος, 9-8-2008, σ.33
[13] Rajan, Amol (2008). Out of sync and out of sorts. The Independent. 12-8-2008, p.3
[14] Lawton, James (2008). Daley’s failure the legagy of perennial lack of perspective. The Independent. 12-8-2008, p.60.
[15] Περιοδικό Zest, Άνοιξη 1995 σ. 100.
[16] Hilsum, Lindsey, (2007). Girl, 8, slave to the Olympic spirit. The Observer, 5-8-2007.
[17] Διαμαντάκου, Πόπη (2008). Αποθέωση της πολεμικής αρετής. Τα Νέα , 9-10 Αυγούστου 2008, σ. 64.
[18] Γελώντας στα Κινέζικα. Φωτορεπορτάζ από το υπερθέαμα του Πεκίνου, 17 -8-2008, Καθημερινή.
[19] Κατσαουνάκη Μαρία, 2008 Ζανγκ-Γιμού. Ένας για όλους. 17 -8-2008, Καθημερινή, σελ. 14-15.
[20] Νασμής, Γιώργος (2008). Μανιφέστο κατά της Δύσης. Τα Νέα 21 Αυγούστου 2008. σ. 30
[21] Rowbottom Mike (2008). Thousands of miles away gesture of reconciliation. Report from Beijing. Independent 11-8-2008.
[22] Kristof, N. (2008). Beyond gold medals. International Herald Tribune, August 22, 2008.
[23] Turnball Simon. (2008). Chen lifts China as Du despairs. The Independent, 10 August 2008.
[24] Dillow, Chris (2008). Οι πραγματικoί νικητές των Ολυμπιακών αγώνων. Τα Νέα, 26 Αυγούστου 2008.
[25] Γιαννακίδης, Κώστας (2008). Η αλήθεια όπως τη βλέπει η ΕΡΤ. Ελεύθερος τύπος. Σάββατο 29-3-2008. σ. 29.
[26] Πίσω από τις κάμερες. Ρεπορτάζ του Μπαλάφα Βαιου σ.31 Ελεύθερος τύπος, 9-8-2008.
[27] Ελεύθερος τύπος. Πίσω από τις κάμερες. Ρεπορτάζ του Μπαλάφα Βαιου σ.31 Ελεύθερος τύπος, 9-8-2008.
[28] Mackay, D. and Chaudhary, V (2001). Anger as China wins games. The Guardian, 14-7-2001.
[29] Phillips Tom (2016). Fifty years on, one of Mao’s little generals exposes horror of the cultural revolution. Observer 8.5.2016
[30] Smith, J. (2008). The Chinese heroes Brown nad Jowell will not meet. The Independent, 10 August 2008 σ. 54.
[31] Γιαννακίδης Κώστας (2008). Το χαμόγελο του δράκου. Ελεύθερος τύπος 9 Αυγούστου 2008.
[32] Μητσού, Μ. (2008). Επειδή ζήτησαν να διαδηλώσουν. Τα Νέα 21-8-2008.
[33] Coonan Clifford (2008). Bush steps up pressure on China with call for religious freedom. Independent 11-8-2008.
[34] (Ρεπορτάζ για τους Ολυμπιακούς αγώνες της Κίνας, Ελευθεροτυπία 14, 8-2008).
[35] Κιάος Ν. (2004). Ολυμπιακοί Αγώνες και ανθρώπινα δικαιώματα. Ελευθεροτυπία 20 Μαϊου 2004.
[36] Turnball, Simon (2008). Gousis stages return of Greek doping tragedy. The Independent, 10 August, 2008, p. 89.
[37] Ρεπορτάζ στα Τα Νέα 9-10/8/2008.
[38] Καρανίκας, Χ. (2008). Ένα παραμάγαζο μοίραζε τη Μ3. Τα Νέα 1-9-2008.
[39] Μπαζίνας, Η. (2008). Περί Ολυμπιακής αποτυχίας . Ανεμίζοντας τα σπασμένη βιτρίνα. Περιοδικό Σπόρ της Καθημερινής, 30 Αυγούστου 2008.
[40] Βραδέλης, Στελιος (2008). Έλεγχοι ντόπινγκ για τα μάτια. Τα Νέα 21 Αυγούστου 2008, σ.14
[41] Συρίγος Φίλιππος (2008). 2004: Η προφητεία της «Ε». Ελευθεροτυπία 18 Αυγούστου 2008.
[42] Σωτήρχου, Ι., Ελευθεροτυπία, 12 Μαίου, 2004.
[43] Ρεπορτάζ στα Τα Νέα, 16-17 /8/ 2008.
[44] Prosser, D. (2008). Why going for Olympic gold could leave us feeling worse off in 2012. Independent, 12th of August 2008. p. 37.
